UNESCO World Heritage Water Tour
LEMMER (NL) – Nu de benoeming van de Maatschappij van Weldadigheid (Museum Koloniehof in Frederiksoord en het Gevangenismuseum in Veenhuizen) en het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker tot UNESCO Werelderfgoed nog een paar jaar op zich laat wachten, komt het bureau voor toerisme Friesland Holland met een op de kust en het natte binnenland georiënteerde erfgoedroute: de UNESCO Word Heritage Water Tour. De nieuwe route is uitgezet op basis van drie werelderfgoedmonumenten: het voormalige eiland Schokland ten zuiden van Emmeloord, het ir. D.F. Woudagemaal (stoomgemaal) in Lemmer en de Waddenzee met aangrenzend land.
De van zoden opgetrokken Middeleeuwse boerderij van Firdgum aan de Friese Waddenkust.
Het thema is dus water: om het te keren (dijkenbouw, polders, bemaling, landaanwinning), het te gebruiken (voor het vervoer van goederen, het ontdekken van de wereld en de verdediging van stad en land), de rol ervan in de veengebieden (kanalen voor het vervoer van turf, wetlands, moerasbehoud) en in de landbouw (optimaal waterbeheer in de Noordoostpolder).
In magazine en boek
Na de 350 km lange autoroute, die ook uitermate geschikt is voor touringcars en motoren, volgt een fietsroute die in het kader van een meerdaags arrangement met bagagevervoer van hotel naar hotel en pechhulp onderweg. Voor het gemotoriseerde verkeer begint de tocht officieel op het voormalige Zuiderzee-eiland Schokland en eindigt in Natuurpark Rottige Meente en Nationaal Park Werribben-Wieden. Omdat de tour een ronde betreft, kan eigenlijk overal begonnen worden. Voor het fietsers wordt hotel Van der Valk in Wolvega het startpunt.
De route wordt gepromoot in het nieuwe gratis atlasmagazine van Friesland Holland dat voor het eerst op Boot Düsseldorf (19-27 jan. 2019) verschijnt. Een zeer uitgebreide beschrijving met zeer gedetailleerde kaarten en reportages met veel foto’s komt in de Friesland Holland Travel Guide & Tourist Atlas Nr. 2 die in de loop van 2019 verschijnt. Nr. 1, The best of Fryslân, met onder andere de Elfstedenroute, verscheen in de zomer van 2018.
Middeleeuwse zodenboerderij en streekmuseum
De meeste bezienswaardigheden op de route genieten ale enige bekendheid. Een opvallend stoppunt is het zodenhuis van Firdgum in het Waddenland ten noorden van Franeker.
Het noorden van Friesland wordt al meer dan 5.000 jaar bewoond. De eerste bewoners kwamen van de hoger gelegen zandgronden: Drenthe en omstreken. Om niet weg te spoelen met hun hele hebben en houwen, streken ze logischerwijs neer op de hogere delen van het landschap, op de kwelderwallen. Daar stichtten ze woonheuvels, terpen die steeds hoger werden door toevoeging van natuurlijke materialen: mest, zoden, struiken, huishoudelijk afval, huiden.
De zeepsiegel steeg, de terpen werden met gelijke tred mee verhoogd. Tot de komst van de kloostermoppen (de grote gelige en oranje bakstenen die we kennen van de kerken op de terpen en vanaf omstreeks het jaar 1100 gebakken werden door monniken in de talrijke kloosters) werden de muren van boerderijtjes opgetrokken met zoden.
Hoe zo’n Middeleeuwse boerderij in het Friese kustgebied in de periode van 400 tot 1300 eruit zag, kun je zien op het terrein van het Yeb Hettinga Museum in het piepkleine dorpje Firdgum ten noorden van Franeker. Wetenschappelijk onderzoeker Daniël Postma van het Terpencentrum van de Rijksuniversiteit Groningen en vrijwilligers begonnen in 2013 met de bouw van de “plaggenhut”. De buurt heeft ook een leuk streekmuseum in de naastliggende oude school ingericht. Als je ook maar iets hebt met de cultuurhistorie van Nederland biedt het een boeiende kennismaking met de leefstijl van het jaar nul tot in de 20-ste eeuw.
In het museum, voortgekomen uit een omvangrijke collectie oude landbouwwerktuigen van dorpsbewoner en boer Yeb Hettinga (Camstra State) en speurwerk met een metaaldetector door vriend Wietse Leistra, tref je unieke spullen aan. Zelfs munten uit de Romeinse en Karolingische tijd, dus van ongeveer 750 voor Christus tot 1000 na Christus! Die bodemvondsten bewijzen dat de Friezen vanaf de terpen van bijvoorbeeld Wijnaldum en Hegebeintum intensief handel dreven met andere Friese stammen langs de kust, steeds verder van huis, tot aan de grens van het Romeinse Rijk tussen Nijmegen en Wijk bij Duurstede. De Romeinen waagden zich niet in de natte moerassige rivierdelta — de Zuiderzee was toen één groot veenpakket — en al helemaal niet in Firdgum. Dat lag in de Middeleeuwen niet midden in het Waddenland, maar pal aan zee! Door landaanwinningsactiviteiten groeide de provincie noordwaarts en werden er nieuwe dorpen gesticht als Oudebildtzijl, het langste dijkdorp van Nederland.
De van zoden opgetrokken Middeleeuwse boerderij van Firdgum aan de Friese Waddenkust.
De van zoden opgetrokken Middeleeuwse boerderij van Firdgum aan de Friese Waddenkust.
De van zoden opgetrokken Middeleeuwse boerderij van Firdgum aan de Friese Waddenkust.
De van zoden opgetrokken Middeleeuwse boerderij van Firdgum aan de Friese Waddenkust.
Weten hoe het allemaal zat, hoe de Friezen eeuwenlang het hoofd boven water hielden? En soms ook niet. Ga dan naar het Yeb Hettingamuseum in Firdgum en geniet van de verhalen van oud-timmerman, en nu taxichauffeur, Karel Zaagsma (72) uit Sexbierum. De enthousiaste gids is een zeer kundige verteller. De Middeleeuwse zodenboerderij, het mini-Archeon van Friesland, stortte kort na de bouw in. Maar nu is er geen instortingsgevaar meer, want dankzij een paar vakkundige, zo goed als onzichtbare ingrepen van Zaagsma en zijn collega’s, zijn de muren effectief gestabiliseerd.
De 13-de eeuwse kerktoren van terpdorp Firdgum, een Rijksmonument, is een baken in het Waddenland. De oorspronkelijk aan Sint Nicolaas gewijde kerk werd in 1794 gesloopt. De toren staat aan de overzijde van de weg waar het zodenhuis staat.
De UNESCO World Heritage Water Tour (schematische weergave) op basis van drie werelderfgoedmonumenten: het voormalige eiland Schokland ten zuiden van Emmeloord, het ir. D.F. Woudagemaal (stoomgemaal) in Lemmer en de Waddenzee met aangrenzend land.
Meer info:
www.yebhettingamuseum.nl(zodenhuis)
https://www.rug.nl/news/2014/02/2014-02-04-zodenhuis-firdgum-hersteld
http://rijksmonumenten.nl/monument/8632/kerktoren-van-firdgum-toren-op-kerkhof/firdgum/
www.schokland.nl
www.woudagemaal.nl
www.waddensea-worldheritage.org/nl/waddenzee-werelderfgoed
Friesland Holland Travel Guide & Tourist Atlas en kaart bestellen?
www.frieslandhollandwebshop.nl
Vakantiebestemming Friesland Holland (Best in Travel 2018 volgens Lonely Planet):
www.provinciefriesland.frl
Arrangementen van bureau voor toerisme van Fryslân:
www.frieslandtravel.com
www.frieslandfietsvakanties.com
Gratis abonnement op Fries Nieuws:
Kosteloos abonnement op wekelijkse nieuwsbrief over toerisme, recreatie en evenementen in Friesland:
www.friesnieuws.nl/aanmelden-nieuwsbrief